Radiologyha.com

ماموگرافي

مقدمه

يکي از مهمترين و موثرترين راه هاي تشخيص سرطان سينه،به خصوص در مراحل اوليه بيماري،انجام ماموگرافي است.

يکي از موثرترين راه هاي مبارزه با اين بيماري،تشخيص آن در مراحل اوليه پيدايش است.به عقيده اکثر پزشکان در صورت تشخيص به موقع سرطان در مراحل اوليه مي توان درمان موثرتري را انجام داد و از ميزان مرگ و مير احتمالي کاست.

مطالعات نشان مي دهند که تصويربرداري ماموگرافيک دوره اي در زنان بدون نشانه،نرخ ابتلا به سرطانرا به ميزان زيادي کاهش مي دهد.

عمده سرطان هاي پستان از بافت غده اي سينه منشأ مي گيرند که با تغييرات آناتوميک و انحراف در مجراي طبيعي و رسوب ذرات کلسيفه ريز با قطر تقريبي 500 ميکرومتر و بروز توده هاي کوچک و بزرگ همراه است.سرطان هاي پستان معمولا از ربع خارجي پستان آغاز شده و ممکن است توده هاي بدخيم، به فاشياي قفسه سينه اتصال يابند و يا به پوست گسترش پيدا کنند و موجب فرورفتگي شوند.

سرطان پستان به تدريج گسترش مي يابد و اين گسترش در اغلب موارد گره هاي لنفي در زير بغل و در طول شريان پستاني داخل را در بر مي گيرد.

در حدود 90% از ضايعات خوش خيم و بدخيم پستان از طريق لمس پستان شناسايي مي شوند.با اين حال ممکن است تا زمان قابل لمس شدن يک توده بدخيم بدون درد و منفرد،گسترش به گره هاي لنفي صورت گرفته باشد.بنابر اين،تشخيص در مراحل اوليه سرطان،به عنوان يک عامل حياتي در درمان موفق به شمار مي رود.

مباني ماموگرافي

ماموگرافي انجام راديوگرافي از نسج نرم پستان هاست و عمدتاً به منظور شناسايي و تشخيص سرطان پستان و نيز به منظور ارزيابي توده هاي قابل لمس و ضايعات غير قابل لمس پستان مورد استفاده قرار مي گيرد.

به طور تخميني مي توان گفت که با استفاده از ماموگرافي،سرطان پستان دو سال قبل از قابل لمس شدن ضايعه غير طبيعي قابل شناسايي است.

جذب پرتو X در بافت عمدتاً از طريق جذب فوتو الکتريک و کمپتون صورت مي پذيرد.

در انرژي هاي بالاتر از 30 kev جذب فوتو الکتريک کاهش قابل ملاحظه اي يافته و پديده کمپتون بر آن غلبه مي کند که باعث جذب نسبتاً يکنواخت پرتو در بافت هاي داراي عدد اتمي متفاوت شده و در نتيجه کنتراست تصوير کاهش مي يابد.

اما در انرژي هاي بين 20 تا 30 kev اغلب برخوردها از طريق پديده فوتو الکتريک صورت مي گيرد که در اين حالت به علت توليد بسيار ناچيز پرتوهاي پراکنده و جذب در راديوگرافي از نسج نرم بايد از کيلوولت هاي پايين براي افزايش احتمال جذب فوتوالکتريک استفاده نمود.

دستگاه ماموگرافي

به طور کلي هر دستگاه ماموگرافي از چهار جز اصلي تشکيل شده است .

1)تيوب اشعه ايکس

2)کمپرسور

3)سيستم گيرنده تصوير

4)صفحه کنترل عوامل تابش

تيوب اشعه ايکس

در حال حاضر سه نوع لامپ مولد پرتو ايکس در ماموگرافي وجود دارد که براساس جنس هدف يا آند آنها،تقسيم بندي مي گردند و عبارتند از:

لامپ هاي پرتو ايکس با هدفي از جنس تنگستن،موليبدن و آلياژ موليبدن-تنگستن.

در مولد هاي پرتو ايکس از صافي ها جهت بالا بردن کيفيت دسته پرتو توليد شده و حذف پرتوهاي کم انرژي

موجود در آن و کاهش دوز جذبي پوست بيمار استفاده مي شود.دسته پرتو ايکس توليد شده در 2مرحله قبل از رسيدن به بيمار فيلتر مي شود.

مرحله اول مربوط به روغن درون لامپ و شيشه آن مي شود که به آن صافي ذاتي مي گويند.

مرحله دوم يا صافي اضافي در واقع صفحات فلزي با ضخامت ها و جنس هاي متفاوت هستند که بسته به مقدار انرژي دسته پرتو و جنس هدف بر سر راه پرتو هاي اوليه قرار مي گيرند.

در لامپ هاي مولد پرتو ايکس ماموگرافي نوع صافي و ضخامت آن بسيار مهم است.

صافي ها قادر هستند با حذف بخش عمده اي از پرتو هاي ترمزي از کاهش کنتراست تصوير توسط اين پرتوها جلوگيري نمايند.

شدت پرتوهاي ايکس خروجي از لامپ مولد اشعه پرتو،در تمام قسمت هاي دسته پرتو ايکس توليد شده يکسان نيست،بلکه در سمت آند نسبت به سمت کاتد داراي شدت کمتري است.اين کاهش شدت درقسمتي از پرتوهاي خروجي که تقريباً موازي با سطح آند هستند،به علت جذب مقداري از فوتون هاي پرتو ايکس در هدف

صورت مي پذيرد.اين تغييرات در شدت اشعه را اثر پاشنه آند مي نامند که مقدار آن به زاويه خروجي دسته پرتو تابشي از هدف وابسته است.

در ماموگرافي با توجه به شکل مخروطي پستان ها ،جهت تابش يکنواخت لازم است که شدت پرتو در قسمت

ضخيم تر بافت (سمت قفسه سينه) بيشتر از قسمت نازکتر (قسمت نوک پستان) باشد.

کمپرسور

کمپرسور وسيله اي شفاف ،محکم و از جنس پلاستيک با ضخامت 1ميليمتر است که براي فشرده کردن عضو به کار مي رود.

سطح کمپرسور بايد صاف و موازي سطح سيني نگه دارنده کاست بوده و از لحاظ دانسيته اتمي و ضخامت بايد همسان و يکنواخت باشد.در غير اين صورت به علت عدم جذب يکنواخت دسته پرتو در کمپرسور،مکان هاي مختلف عضو به طور يکنواخت تابش نديده و باعث تفسير اشتباه پزشک مي گردد.

لبه جلويي کمپرسور که به سطح قفسه سينه بيمار تکيه مي کند،داراي زاويه 85 درجه و 3الي 4 سانتي متر جهت

عقب راندن چربي هاي زير بغل بالا مي آيد.اين زاويه نبايد شيبدار و منحني باشد،چون در هنگام استفاده از

کمپرسور،بافت احشايي پستان تا حد لازم فشرده نشده و ضخيمتر از مکان هاي ديگر بافت باقي مي ماند.

در اين صورت اين قسمت از بافت،کمتر ازحد لازم تابش مي بيند و يا اينکه اصلاً در ميدان تابش قرار نگرفته و از حيطه تصويربرداري حذف مي گردد.

در هر دو صورت،اطلاعات نهفته موجود در اين بخش از تصوير حذف شده و باعث اشتباه پزشک مي گردد.

گيرنده هاي تصوير

در ماموگرافي سه نوع گيرنده تصوير وجود دارد:

1) فيلم با تابش مستقيم اشعه ايکس

2) کاغذ هاي زيرو راديوگرافي

3) فيلم هاي همراه با صفحات تشديد کننده

در حال حاضر به علت برتري استفاده از صفحات تشديد کننده از لحاظ پرتوگيري بيماران و کيفيت تصاوير،دو روش اول از رده خارج شده اند.

صفحه کنترل عوامل تابش

1)کيلو ولتاژ پيک

در ماموگرافي گستره کيلوولتاژ کاربردي در تمامي انواع تيوب ها با استفاده از سيستم فيلم اسکرين بين 25کيلوولت

تا40 متغير است .بهترين کنتراست در 28کبلوولت تا 30 و با استفاده از تيوب با آند موليبدن به دست مي آيد.

2)ميلي آمپر

در تيوب هاي مولد پرتو ايکس ماموگرافي تغييرات ميلي آمپر از چند ميلي آمپر تا 400 ميلي آمپر تغيير مي کند.

مقدار ميلي آمپر تنظيم شده تابعي از نوع ژنراتور (تک فاز يا سه فاز) ،اندازه کانوني،فاصله عضو تا نقطه کانوني و مدتزمان تابش است.

3)مدت زمان تابش

مدت زمان تابش بسته به نوع گيرنده تصوير،قابليت هاي هندسي دستگاه ماموگرافي و کيلوولتاژ تنظيمي،تغيير

مي کند.

در ماموگرافي با تابش مستقيم فيلم،مدت زمان تابش بين 0.1 تا 3 ثانيه است که با استفاده از سيستم

فيلم – اسکرين سريع تر ، مي توان مدت زمان تابش را کوتاه تر نمود و از احتمال ايجاد نا واضحي حرکتي

(Motion Artifact) و تکرار راديو گرافي و در نتيجه از پرتوگيري بيش از حد بيمار کاست.

کنترل خودکار پرتودهي AEC

برخي از دستگاه هاي ماموگرافي قادرند پارامترهاي تابش را به طور خودکار کنترل کنند.اين کنترل مي تواند به صورت تمام خودکار باشد يعني تکنسين هيچ دخالتي در تنظيم عوامل تابش ندارد و يا اينکه نيمه خودکار باشد که تکنسين با تنظيم کيلوولتاژ خروجي اجازه تنظيم ميلي آمپر ثانيه را به دستگاه مي دهد.

در اين سيستم سلول هاي حساس فتوتايمر موجود در زير بوکي،هلال کوچکي از بخش مرکزي عضو را پس از يک تابش کوچک ابتدايي،از لحاظ دانسيته تقريبي آن ارزيابي کرده و سپس نسبت به دانسيته بافت،پرتو دهي مناسب را اعمال مي نمايد.

ليزر ماموگرافي

با استفاده از ليزر و سي تي اسکن،روش جديدي براي تصويربرداري از سينه بدون اشعه ايکس ارائه شده است که نياز به بيوبسي را کم مي کند و ارزش تشخيصي بالايي دارد.

روش شبيه سي تي اسکن با اشعه ايکس است ولي ليزر جاي اشعه ايکس را گرفته است. ليزر با فرکانسي توليد مي شود که با ضريب جذب اکسي و دي اکسي هموگلوبين مطابقت دارد.

بيمار يکي از پستان هايش را در محفظه اسکن قرار مي دهد طوري که کاملاً معلق بماند و با هيچ قسمتي از سيستم در تماس نباشد.

با تابش ليزر و اندازه گيري ضرايب جذب بافتي،تصوير سه بعدي به دست مي آيد که به راحتي مي توان مثبت يا منفي بودن تست را از روي آن تشخيص داد.

(CCTLM)اين سيستم تحت نام ماموگرافي ليزري برش نگاري کامپيوتري عرضه شده است.

بسياري از ماموگرافي ها به نتيجه قطعي درباره سرطان منجر نمي شوند،چون خواندن آنها مشکل است.در نتيجه بيماران ناچار به بيوبسي مي شوند که عملي دردناک است.سيستم جديد با کم کردن احتمال نياز به بيوبسي کيفيت زندگي را براي زنان بالا مي برد.

مشکلات ماموگرافي

موضوع تابش پرتو هاي يونساز x و خطر آن براي بيماران همواره مهمترين ريسک در کار با ماموگرافي است.

در يک آزمايش معمول ماموگرافي،ميزان تابش به بيمار بين 1.5ميلي گري تا 2.5ميلي گري است.اين موضوع خود ريسک ابتلا به سرطان را افزايش مي دهد.

به صورت تئوري نشان داده شده است که هربار تابش به ميزان 4 در ميليون احتمال ابتلا را افزايش مي دهد.

احتمال ابتلاي فرد به سرطان سينه در حالت معمولي 1500 در ميليون است.بنابراين افزايش ريسک چندان زياد نيست.با اين حال براي حل اين مشکل به تازگي روش هايي ارائه شده اند که از اولتراسوند يا ليزر براي ماموگرافي استفاده مي کنند.

با اين حال هنوز ماموگرافي استاندارد طلايي در اين حوزه است.